Jan Matoušek
Autorem pierwszej zarysowanej koncepcji rozwoju zamku Grabštejn jest August Sedláček, który wykorzystał również poprzednią teorię C. K. konserwatora Brausewettera z 1887 roku. W 1895 roku Sedláček w istocie ograniczył się, co było wówczas rzeczą naturalną, do opisu istniejącego stanu. Sedláček wprawdzie w przypadku Grabštejna o wieku poszczególnych części zespołu zamkowo-pałacowego wspomina jeszcze w mniejszym stopniu, aniżeli w jego obszernym dorobku bywa to przyjęte, zaskakuje jednak dobrym datowaniem niektórych segmentów i całych skrzydeł. Za najstarszą część Sedláček uważa w sposób naturalny trzon zamku wokół obecnego górnego dziedzińca.
Po Auguście Sedláčku Grabštejn doczekał się jeszcze jednej oceny artystyczno-historycznej, w swoim rodzaju o wiele ważniejszej aniżeli ta Sedláčka. Jej autorem był niemiecki historyk sztuki i etnograf Karl Kühn. Chociaż z naszego punktu widzenia za uchybienie możemy uznać właśnie brak jakiejkolwiek tak naprawdę oceny budowlano-historycznej obiektu, za to ilość zgromadzonych danych w słownikowo ujętym opracowaniu etnograficznym jest godna podziwu. Hasło Grabštejn obejmuje nie tylko cały zespół w formie krótkiego opisu każdego skrzydła, każdej odizolowanej budowli (w szczególności w zespole tzw. dolnego zamku na podzamczu), większości pomieszczeń, ale wnosi również prawdopodobnie pierwszy opublikowany plan zamku z rozmieszczeniem pomieszczeń, a dodatkowo na poziomie wszystkich kondygnacji dawnego zamku. Największa część opisu Kühna dotyczy oczywiście kaplicy zamkowej pw. św. Barbary, jednak nie pomija żadnego zasadniczego szczegółu architektonicznego z jego właściwym lub wiarygodnie brzmiącym umiejscowieniem w czasie (datowaniem).
Wydarzenia powojenne i utworzenie zamkniętych terenów wojskowych sprawiły, że następne dłuższe badania historii budowli udało się przeprowadzić dopiero Dobroslavie Menclovej w 1970 roku. Choć nie miała ona takich możliwości, jak by chciała, to jednak znacznie rozszerzyła dotychczasowy stan wiedzy.
Menclová zalicza pierwsze fazy budowy z XIII wieku do zamków typu bergfrit (stołp, wieży ostatniej obrony). Całe obecne północne skrzydło zamku Menclová umieszcza w całości i jednoznacznie w okresie średniowiecza. W czasach średniowiecza osadza także zabudowę północnego narożnika zamku wokół wieży. Faktyczne wycofanie wieży z obrony zamku wyjaśnia następującą potem masywną budową wewnętrznych umocnień. Budowę wschodniego skrzydła umiejscawia w okresie ok. 1540 roku, jednak jakiekolwiek elementy renesansowe przypisuje wyłącznie dopiero Mehlovi ze Strelitz, który miał to skrzydło podnieść o jedno piętro i całkowicie przebudować. Menclová zauważa, że kaplica jest częściowo wciśnięta do wyburzonego muru wielkiej wieży. Przypuszcza, że w średniowieczu coś podobnego byłoby nie do pomyślenia, jednak nie wątpi w to, że stara średniowieczna kaplica znajdowała się w obrębie zamku, co wynika z lokalizacji nagrobka jednego członka rodu Donínów na schodach do wieży.
Pod koniec lat 70. ponownie podjęto badania budowlano-historyczne obiektu. Zespół autorów – Líbal, Lancinger, Baštová – w utrudnionych warunkach prowadził badania budowlano-historyczne obiektu górnego pałacu, który był już wówczas prawie zupełnie niewykorzystywany przez wojsko. Choć badania budowlano-historyczne miały bezsporne znaczenie jako historyczno-dokumentacyjne badania aktualnego wówczas stanu zamku, to tak naprawdę stanowiły pierwszą próbę opisu praktycznie wszystkich głównych pomieszczeń. Zarys rozwoju budowlanego jako taki stanowi odrębny podrozdział całego opracowania i wciąż jest ujęty stosunkowo ogólnie, ponieważ całe badania budowlano-historyczne były przeprowadzone w sposób niedestruktywny. Znaczenie badań podkreśla także przeprowadzone wówczas specjalistyczne badanie archiwaliów, obejmujące również niektóre dotychczas nieudostępnione zasoby. Badania z 1979 roku są do dnia dzisiejszego ostatnimi opublikowanymi kompleksowymi badaniami budowlano-historycznymi zamku państwowego Grabštejn.
Badania z 1979 roku były pierwszą próbą całościowej interpretacji historii budowlanej Grabštejna. Dzięki nim zgromadzono wiele pisemnych dokumentów archiwalnych, większość dzisiaj znanych źródeł ikonograficznych oraz wiele historycznej dokumentacji planistycznej.
Okres po 1990 roku jest nieodłącznie związany z dwudziestoletnią rekonstrukcją Grabštejna lub całego obiektu górnego pałacu (zamku). Miała ona kilka podstawowych skutków, pozytywnych i negatywnych, dotyczących poznania struktury i rozwoju całego organizmu budowlanego. Do jednoznacznie pozytywnych należała seria przeprowadzonych badań budowlano-historycznych, archeologicznych i innych, niezbędnych w czasie każdej odpowiedzialnie realizowanej rekonstrukcji.
W latach dziewięćdziesiątych XX wieku kilkukrotnie działał tu Franciszek Gabriel; z nowszych ratujących badań archeologicznych powstało też sprawozdanie o znaleziskach, które opracował zespół archeologów pod kierownictwem Martina Nechvíla. Badania następnie zakończyła Mgr.Renata Tišerová, której opracowanie pisemne jest aktualnie niedostępne. Podobnym "budulcem" przygotowywanych nowych badań budowlano-historycznych, bazujących także na wiedzy zdobytej w trakcie dwudziestoletniej rekonstrukcji, powinna być również nowa kwerenda archiwaliów pani Eliški Novej, opublikowana jako materiał wewnętrzny w 2009 roku, krótko przed zakończeniem rekonstrukcji. Materiały te, według planu, miały służyć do przeprowadzenia nowych badań budowlano-historycznych, w pełni uwzględniających postęp w branży oraz nowe odkrycia dokonane w tym miejscu w trakcie dziś już ukończonej rekonstrukcji. Jednak do tej pory nie przystąpiono do ich opracowania i opublikowania.
Zdj. 4.1. Grabštejn, zamek - podsumowanie rozwoju budowlanego 2. kondygnacji nadziemnej. Opracowano na podstawie badań budowlano-historycznych, Dobroslav Líbal z zespołem, rok 1979, przy uwzględnieniu zmian rozwoju budowlanego po rekonstrukcji przeprowadzonej w latach 1990 –2010 i obecnego stanu wiedzy.